Οι παλιούρες και το έθιμο της Πεπερούνας

Στα 1816 μια ξαφνική επιδημία χολέρας αναγκάζει τις καστο-ριανές οικογένειες να ζητήσουν καταφύγιο στο γειτονικό χωριό Μαύροβο. Οι δυσκολίες πολλα-πλασιάζονται αργότερα, όταν το θανατικό αντί ν΄αναστείλει τη δράση του συνεχίζει ολοένα τη διάδοσή του ενισχυμένο από τους άθλιους όρους διαβίωσης και υγιεινής. Η οικογένεια Ναούμ μαζί με την οικογένεια του παπά-Αναστάση Κελέση καταφεύγει στο παρεκκλήσι του Αγίου Αθανασίου, όπου σε λίγο θα ζητήσουν στέγη άλλες τρεις οικογένειες. Το φθινόπωρο έχει προχωρήσει, ο κίνδυνος της χολέρας είναι πάντοτε παρών, αλλά οι λειτουργοί του Υψίστου δεν παραλείπουν να εκμεταλλευτούν την αφέλεια των θρησκολήπτων με ποικίλα τεχνάσματα:

Οι παλιούρες (κατά την τοπικήν ονομασίαν αι παρήλικες γυναίκες) με τα παντός είδους ανύπαρκτα οράματά των επροσωποποίουν την πανώλην και παρίστανον αυτήν ως το φοβερώτατον ανθρωποφάγον τέρας. Τούτο συνέτεινε μεγάλως εις τους σκοπούς και τα σχέδια των ιερέων, οι οποίοι περιεποιούντο αυτάς κατ΄εξαίρεσιν και τας υπέσχεντο τον παράδεισον. Φθινοπωρινή ήτον η ώρα, ότε εκ των αγρών του Μαυρόβου μετέβημεν εις την απέναντι της Καστορίας θέσιν, Πέτραν καλουμένη. Διάφοροι Οθωμανοί εκέκτηντο ουκ ευκαταφρονήτου ιδιοκτησίας εν εκείνη τη θέσει και εκ του φόβου της νόσου εγκατέλιπον εις ημάς τους νεοελθόντες άπασαν την εισοδίαν των, χάριν δε περιεργείας προσθέτω και το ακόλουθον περίεργον: Ο παπά-Αναστάσης ως μάλλον λυσιτελές (ωφέλιμον) εις τα συμφέροντα του επενόησε το ακόλουθον στρατήγημα: Περί τη δύσιν του ηλίου εφρόντισε να εύρη δύο ή τρεις χελώνας επί των οποίων την ράχην, αφού επροχώρει η νύξ, εστερέωνε κηρίον αναμμένον και τας άφηνεν εις αρκετά μεγάλα αποστήματα εκ των καλυβών να τρέχωσι. Την επαύριον εδιηγείτο ο ίδιος εις τους Χριστιανούς ότι είδε την πανώλην να περιφέρεται πέριξ των παραπηγμάτων και δια να αποσοβηθεί το κακόν, έλεγεν εις το ποίμνιον του να διπλασιάζει τους αγιασμούς και τας παρακλήσεις.

Λόγου αξία της πατρίδος μου Καστορίας είναι και η υπό το όνομα γνωστή, Ν τ ο υ ν τ ο ύ λ κ α ή λιτανεία ή εν ώρα θερινής ανομβρίας τελουμένη. Γίνεται δε αύτη ως έπεται: Νέοι κάτω των 20 ετών συνέρχονται και περιβάλλουσιν ένα εξ αυτών με χλωρούς κλάδους χαμοδένδρων ή με τα λεγόμενα β ο ύ ζ ι α και τον περιάγουσιν από οικίας σε οικίαν της πόλεως τραγωδούντες τα κάτωθεν:

Βάϊ- βάϊ ντουντουλέ, πεπερούνα* περπατεί

Τον Θεόν παρακαλεί,

Κύριε βρέξε μια βροχή,

μια βροχή καλή-καλή

σιτάρ,΄ σιτάρια (να γίνωσι) τα χορτάρια,

να χαρούν τα παληκάρια,

καθ΄αστάχυ και κιλό,

κάθε κούτζουρο φορτιό.

Είτα χύνουσι επί της πεπερούνας έν σταμνίον νερόν και δίδουσιν εις τους παρακολουθούντας αυτήν νέους ολίγα τινά νομίσματα.

* Χλωροένδυτος νέος, το κατεξοχήν κύριο δρώμενο πρόσωπο για την ευκταία λήξη της περιόδου ανομβρίας. Ένα παιδί που έπρεπε να είναι ορφανό το ντύνανε με μεγάλα και πλατιά φύλλα από φυτά που φύονταν στο γκιόλι. Έτσι που ήταν ντυμένο το παιδί δεν βρέχονταν εύκολα. Ο Ντουντουλές συνοδεύονταν από κορίτσια της πόλης που λέγανε το Βάι-Βάι ντουντουλέ...